żart

1. Nie na żarty «na serio, poważnie, naprawdę»: Ewa wkroczyła do domu w stroju szmaciano-hipisowskim i oświadczyła, że rzuca wszystko i idzie w świat. (...) Przestraszyłam się nie na żarty. WO 03/02/2001. Tu Wydrychiewicz prosto z krzesła upadł na kolana przed panią Kleniewską. Ta się rozgniewała nie na żarty. – Boże drogi, co pan sobie myśli? Niech pan wstanie, zaraz, zaraz. J. Iwaszkiewicz, Panny.

2. Pół żartem, pół serio «niezupełnie żartując i nie całkiem serio»: W rozmowie ze swoim przełożonym (...) pół żartem, pół serio wspomina o przejściu na emeryturę. Riposta bossa jest natychmiastowa: proponuje mu awans i zaprasza do obejrzenia jego nowego biura. CKM 5/2001.

3. To nie żarty «to nie błahostka, nie drobiazg, to sprawa poważna»: Pokazałam na swój policzek. – Ząb boli? Z zębami to nie żarty. M. Nurowska, Oczy.

4. Wolne żarty «pan (pani) żartuje, proszę mówić poważnie, proszę nie żartować; to nieprawda»: Coś tam wiem, coś tam pomogę. Najpierw jednak porozmawiajmy o kasie. – Coś tam zapłacę. – He, he, dobre. Chcę pięćdziesiąt procent. – Wolne żarty! – oburzyłem się. – W ciemno miałbym oddać połowę? A skąd mam wiedzieć, czy pan w ogóle coś wie? M. Ziomecki, Lato.

5. Z kimś, z czymś nie ma żartów «trzeba kogoś, coś traktować poważnie, nie lekceważyć»: Na wszelki wypadek wziąłem podręcznik i przerobiłem jeszcze raz stare zadania. Z dyrem nie ma żartów. S. Kowalewski, Okna. Ale uwaga, z elektrycznością w łazience nie ma żartów, musi być ona instalowana przez licencjonowanego elektryka, gdyż prąd plus wilgoć daje bardzo często tragiczny wypadek. Uroda 5/1986.

6. Żarty na bok; żarty żartami «powiedzenia oznaczające, że czas skończyć z żartami, należy zająć się czymś poważnie»: Dobrze, było zabawnie, a teraz żarty na bok. Skąd mnie znasz? – Koniecznie chcesz wiedzieć? Naprawdę z policji. M. Bielecki, Siostra.

7. Żarty się kogoś trzymają; żarty komuś w głowie «ktoś lubi żartować, ktoś jest skory do płatania figlów, dowcipkowania»: Zawsze chciałem mieć taki aparat. Ładna rzecz. A ile to kosztuje? (...) – Bez dodatkowego oprzyrządowania – trzydzieści – odparł coraz bardziej zdumiony fotograf. – To ja od pana kupię. (...) Teraz dam panu zaliczkę, a resztę jutro. – Ależ się pana żarty trzymają – śmiał się fotoreporter – przecież to służbowy aparat, o, tu ma numer inwentarzowy. J. Płoński, M. Rybiński, Tango.

Gruby, pieprzny, słony, tłusty żart zob. gruby 6.

Obrócić coś w żart zob. obrócić 3.

Odgrzewany żart zob. odgrzewać.

Stroić, robić (sobie) żarty (z kogoś, z czegoś) zob. stroić 2.